Bij de uitleg van het woordenboek vraagt de docent: welk woord komt eerst in het woordenboek: ‘forgiveness’ (vergeving) of ‘heaven’ (hemel)? Het antwoord van mijn Iyo-vrienden is goed: ‘forgiveness, want … zonder vergeving kun je niet in de hemel komen!’.

Onze Iyo vrienden wijzen aan waar ze wonen

Drie mannen uit het ruige Finisterre-gebergte in de provincie Madang: Tiepe, Rengupe en Tobby. Ze waren de gelukkigen die door hun stam waren gekozen om een opleiding te volgen tot bijbelvertaler. Het zou een grote uitdaging voor hen worden, want twee van de drie hadden alleen de lagere school gedaan en hun Engels was niet al te best. De derde en de jongste van het trio, had het vier klassen verder geschopt en sprak wat beter Engels. Alle drie waren ze evenwel enorm gemotiveerd om meer te leren over Gods Woord en het bijbelvertaalwerk.

Opleidingscentrum voor inheemse bijbelvertalers
Vanaf begin mei 2014 ben ik full time betrokken bij het opleiden van Papoea-Nieuw-Guineeërs die bijbelvertaler willen worden. Op het trainingscentrum (zie website) bieden wij het hele jaar opleidingen, cursussen en workshops aan voor mensen uit het hele land. De workshops duren meestal twee weken en zijn vaak een uitwerking van wat tijdens de hoofdopleiding wordt geleerd.
De hoofdopleiding heet TTC (Translator’s Training Course). Dit is een vierjarige opleiding, waarvoor de studenten elk jaar zes weken naar Ukarumpa komen. Daar krijgen ze een intensieve training , waarna ze met een groot aantal opdrachten naar huis worden gestuurd. Als ze deze opdrachten met een voldoende hebben afgerond, mogen ze terugkomen voor het volgende TTC-traject.

De Iyo-stam
De genoemde drie mannen komen uit een taalgroep die de naam Iyo draagt. De stammen die tot deze taalgroep behoren, tellen ongeveer 7000 bewoners en hebben sinds 2009 een Nieuwe Testament in hun eigen taal.
Het beleid van Wycliffe / SIL in Papoea-Nieuw-Guinea is dat het vertaalwerk steeds meer door Papoea-Nieuw-Guineeërs zelf wordt verricht. Wanneer – in plaats van alleen blanken – ook eigen mensen betrokken zijn bij het vertaalwerk, neemt de bereidheid aanzienlijk toe om de Bijbelvertaling ook daadwerkelijk te gaan gebruiken.
Daarom hebben de Iyo-stammen nu drie mannen uitgekozen om opgeleid te worden tot bijbelvertaler en zo zelf de vertaling van het Oude Testament ter hand te nemen. Samen met nog 37 andere mannen en enkele vrouwen volgden zij TTC-1.

Michel geeft uitleg aan Tiepe

Mentoraat
Mijn rol hierbij was die van mentor. Ik begeleidde het Iyo-groepje tijdens de training en omdat de cursus in het Engels werd gegeven, legde ik alles waar nodig nog eens uit in het Tok Pisin.
Het is geweldig om te zien hoe deze mannen in zes weken een enorme sprong maken in kennis en vaardigheden. Zo hadden ze nog nooit eerder een woordenboek gezien en wisten ze ook niet hoe ze woorden op alfabetische wijze konden vinden. Dat je er zonder die kennis soms ook kunt komen, bewijzen de openingszinnen van deze weblog: ‘forgiveness’ komt eerder in het woordenboek voor dan ‘heaven’, want zonder vergeving kun je niet in de hemel komen! Tja, ontken dat maar eens. Gelukkig wisten ze aan het einde van de dag dat het in deze context iets beter is om te zeggen, dat de letter ‘f’ in het woordenboek vóór de letter ‘h’ komt.

De vertalersopleiding
De opleiding TTC-1 bestaat grofweg uit vier hoofdvakken. Het eerste vak is ‘Studievaardigheden’, waar de studenten leren omgaan met een woordenboek en een studiebijbel. Ze leren hoe ze voetnoten moeten lezen, hoe ze de concordantie kunnen gebruiken, landkaarten raadplegen en meer van dat soort zaken.

De studenten maakten van klei een landkaart van Israël

Het tweede vak is ‘Bijbelse Achtergronden’, waarbij ze in TTC-1 inzoomen op de tijd van de aartsvaders en de geografie van het land Kanaän. Op de foto zie je hoe de Iyo-studenten met klei een landkaart van Kanaän hebben gemaakt, een uiterst effectieve manier om de geografie van een land te onthouden.
Vervolgens komt het vak ‘Ontdek je eigen Taal’ aan de orde. Dit is een belangrijk vak voor iedereen die zich met meerdere talen bezig houdt. Eén van de moeilijkste dingen voor de studenten was het feit dat de woordvolgorde in bijvoorbeeld het Engels heel anders is dan in hun moedertaal. Op het moment dat ze een Engelse tekst in hun moedertaal vertalen, doen ze dit meestal heel letterlijk woord-voor-woord, terwijl dit in hun moedertaal een onleesbare tekst oplevert. Bij ‘Ontdek je eigen Taal’ leren ze begrijpen hoe je met zulke vertaalproblemen om moet gaan.
En als laatste is er het vak ‘Vertaalprincipes’. Hierbij komt onder meer aan de orde wat ‘vertalen’ nu eigenlijk precies is, waarom het zo moeilijk is, hoe je een concept vertaling maakt en hoe je die vervolgens controleert. Omdat het niet zomaar om een boek gaat, maar om het Woord van God, besteden we ook aandacht aan het eerbiedig, zorgvuldig en nauwgezet vertalen van de Bijbel. Ook wordt heel specifiek ingegaan op een aantal sleutelwoorden uit de Bijbel, zoals ‘God’, ‘altaar’, ‘offer’, ‘engel’, ‘hemel’, omdat die vaak lastig te vertalen zijn of bij Papoea-Nieuw-Guineeërs heel verkeerde associaties oproepen.

Afscheid
Na een intensieve periode van zes weken heb ik weer afscheid genomen van deze Iyo-vrienden. Het was een mooie tijd en hopelijk zien we ze weer terug bij TTC-2, één of twee jaar later. Want de voorwaarde is, dat ze hun opdrachten hebben afgerond en dat is onder meer het vertalen van Jozua 1-10 in hun moedertaal.
Laten we bidden om volharding voor deze mannen.